سلطان‌سازی کردیم/ ۳۴هزار میلیارد تومان رانت نهاده دولتی به جیب چه‌کسانی رفت؟
موافقان حذف ارز ۴۲۰۰تومانی معتقدند، دولت پشت ماجرای دلار ۴۲۰۰ اهداف انتخاباتی را دنبال می‌کند. رانت دلار دولتی نهاده‌های دامی هم که فقط در یک سال ۳۴هزار میلیارد تومان بود، به جیب ذینفعان داخلی و کشاورزان خارجی رفته است.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی کشاورزی ایران (اگنا):به نقل از تسنیم ، موضوع حذف یا باقی ماندن ارز ۴۲۰۰تومانی کالاهای اساسی در بودجه سال آینده و تأثیرات آن بر قیمت کالاهای مصرفی مردم و اقتصاد کشاورزی بسیار بحث‌برانگیز و جنجالی شده است و تبدیل به دعوایی میان مجلس شورای اسلامی، دولت و کمیسیون تلفیق بودجه مجلس شده است.
موافقین حذف ارز ۴۲۰۰ می‌گویند، در اختصاص ارز ۴۲۰۰تومانی به کالاهای اساسی فساد و رانت وجود دارد و کالاهای واردشده با این ارز به‌طور کامل به دست تولیدکننده و مصرف‌کننده نهایی نمی‌رسد و سر از بازار آزاد در می‌آورد و مخالفین می‌گویند، حذف این ارز نیز تبعات افزایش قیمتی برای کالاهای اساسی به‌همراه خواهد داشت.
باید به این نکته نیز اشاره کرد تا وقتی نهاده‌های دامی که ماده اولیه تولید دام و طیور هستند با ارز ۴۲۰۰ تومان و ارزان به کشور وارد شود امکان افزایش و خودکفایی در تولید این محصولات در داخل وجود ندارد. از طرفی دولت صراحتاً اعلام می‌کند که بانک جامعی نیز برای شناساسی افراد نیازمند در اختیار ندارد تا با حذف ارز ۴۲۰۰تومانی، یارانه مستقیمی در اختیار این افراد قرار دهد.
شواهد امر نشان می‌دهد که دولت خود علاقه‌مند به حذف ارز ۴۲۰۰تومانی است اما به‌دلیل شرایط خاص جامعه در این شرایط نمی‌خواهد این آزادسازی انجام شود.
اخیراً کلیات بودجه سال آینده در مجلس شورای اسلامی رد شد که در آن دولت ارز ۴۲۰۰تومانی برخی از کالاهای اساسی نظیر روغن و دانه‌های روغنی و نهاده‌های دامی را نگه داشته بود و تلفیق آن را حذف کرد.
در این ارتباط میزگردی با حضور صادق خلیلیان وزیر سابق جهاد کشاورزی که تجربه آزادسازی یارانه‌های نقدی در زمان وزارت وی وجود داشت و حامد نجفی علمدارلو اقتصاددان و عضو هیئت عملی دانشگاه تربیت مدرس انجام داده است که مشروح آن در ذیل آمده است.
* هدف انتخاباتی دولت با ماجرای ارز ۴۲۰۰
_حذف ارز ۴۲۰۰تومانی چه تأثیری بر اقتصاد کشور و قیمت کالاهای اساسی دارد، آیا این امر را به‌صلاح کشور می‌دانید، ارز ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومانی یا ۱۷ هزار و ۵۰۰ تومانی چه شرایطی ایجاد خواهد کرد؟
خلیلیان: تعیین نرخ ارز یکی از فرعیات بودجه است؛ هرساله نرخ ارز مرجعی برای محاسبات بودجه لحاظ می شود و علت آن نیز وابستگی بودجه به درآمد های نفتی است؛ باید پیش بینی شود چه میزان نفت با چه قیمت و با چه نرخ دلار به ریال وارد بودجه می‌شود.
این نرخ ها اثر عملیاتی خارج از بودجه ندارد و مربوط به محاسبات بودجه است زیرا نرخ ارز در بازار تعیین می شود.
این نرخ در بودجه امسال ۸۸۰۰ تومان است و دولت آن را ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان برای سال آینده پیشنهاد داده است اما وقتی وارد محاسبات بودجه می شویم مشخص می شود در محاسبات پنهانی بودجه نرخ ارز همان ۱۷۵۰۰ و ۴۲۰۰ تومانی برای کالاهای اساسی است.
در حال حاضر بانک مرکزی دلار های ناشی از فروش نفت و گاز را با قیمت آزاد در بازار به فروش می رساند و تنها بخشی از آن را به قیمت ۴۲۰۰ تومانی در اختیار واردات کالاهای اساسی قرار می‌دهد .
دولت خود قصد آن را ندارد که ارز ۴۲۰۰ به واردات کالاهای اساسی بدهد بلکه می خواهد اختیار حذف ارز کالاهای اساسی در اختیار بگیرد تا با افزایش ۳ تا ۴ برابری یارانه های نقدی آن را به مردم پرداخت کند.
به نظر می رسد دولت به دنبال اهداف سیاسی پنهانی در بودجه است که کمیسیون تلفیق با اصلاحاتی که انجام داده است لایه های پنهان بودجه را شفاف کرده است و ردیف های بودجه ای که دولت برای آنها عدد یک گذاشته بود مجلس عدد واقعی گذاشته است که در واقع ما به التفاوت ارز ۴۲۰۰ تومانی با قیمتی است که در بازار به فروش می رسد .
حذف ارز ۴۲۰۰ از اهداف دولت است تا به شکل ابزاری بتواند از آن برای انتخابات بهره برداری کند و با فروش آزاد آن یارانه نقدی را ۴ برابر کند.
در آذر ماه نیز دولت به هر نفر ۱۰۰ هزار تومان پول داد که بخشی از آن مربوط به حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی از کالاهای اساسی بود که که دولت ارز آن را در بازار آزاد برای تامین این نقدینگی فروخته بود.
کشور باید بر اساس سند بودجه و چهار چوب برنامه ریزی شده هدایت شود اگر می خواهیم ارز ۴۲۰۰ تومانی را به واردات برخی از کالاهای اختصاص یابد، باید شفاف باشد.
*ارز ۴۲۰۰ تومانی باعث شد که نرخ ارز در بازار آزاد بیش از اندازه افزایش یابد
نجفی: از اردیبهشت ۹۷ که آمریکا از برجام خارج شد، کشور برای پاسخ به این تحریم سیاست ارز ۴۲۰۰ تومانی را تعیین کرد اما در تله سیاست گذاری افتد؛ زیرا در این نرخ ارز دستوری واقعیت های بازار پذیرفته نمی‌شود و ارز کمیاب و محدود را که باید از آن برای کنترل بازار در مواقع ضروی استفاده می شد به صورت ۴۲۰۰ تخصیص داده و باعث شد که نرخ ارز در بازار آزاد بیشتر از آن حدی که باید افزایش یابد.
در آن دوران ۲۸ میلیارد دلار ارز کمیاب کشور به صورت ۴۲۰۰ اختصاص داده و باعث شد که نرخ ارز از ۳ هزار تومان ابتدای دولت تا ۳۳ هزار تومان یعنی ۱۰ برابر افزایش یابد و اثرگذاری تحریم بیشتر شد، به طوری که خود آمریکا نیز انتظار چنین اثرگذاری را نداشت.
سالانه ۱۶ تا ۱۷ میلیارد دلار غذا به کشور وارد می شود اما در نتیجه ارز ۴۲۰۰ تومانی در سال گذشته ۲۴ میلیون تن غذا به کشور وارد شد. وارد کنندگان همچنین با تجار کشور صادر کننده همکاری می کنند تا کالای وارداتی با قیمت بالاتری اعلام و سود بیشتری نصیبشان شود.
* کالاهای اساسی وارداتی ۴ برابر گران تر در ایران به فروش می رسد
بر اساس بررسی‌هایی که بر روی واردات ۴ کالاهای اساسی شامل ذرت، کنجاله سویا، دانه های روغن و جو انجام دادم، قیمت وارداتی ما در سال قبل ۵۰ درصد بیشتر از قیمت های جهانی بوده است که این به خاطر جذابیت ارز ۴۲۰۰ تومانی است.
در سال ۹۸ فقط در دو قلم ذرت و کنجاله سویا رانت ارزی ( تفاوت نرخ ارز ۴۲۰۰ تومانی با ارز نیمایی ) که ایجاد شده است ۳۴ هزار میلیارد تومان بود در حالی که کل گردش مالی صنعت مرغ گوشتی کشور در همان سال ۳۳ هزار میلیارد تومان بود.
حال این رانت دست چه کسی می رسد آیا مرغداران نیز منفعت می برند؟ وضعیت قیمت مرغ و تخم مرغ نیز در بازار نیاز به تفسیر ندارد.
از فرودین ۹۷ که سیاست ارز ۴۲۰۰ اعمال شده است، قیمت مواد غذایی مختلف ۱۰۰ تا ۴۰۰ درصد افزایش یافته است در حالی که می خواستیم قیمت آن محصولات را ثابت نگه داریم.
تولید کنندگان نیز می گوید توانسته اند ۱۰ تا ۳۰ درصد نهاده های دامی را به قیمت مصوب تهیه کنند و مابقی را از بازار آزاد تهیه کرده اند و بیشترین جذب نهاده های دولتی توسط شرکت های بزرگ بوده است و تولید کنندگان خرد بیشترین آسیب را می بینند.
دولتی ها در جلسات خصوصی از نمایندگان مجلس می‌خواهند ارز ۴۲۰۰ حذف شود اما در مصاحبه ها چیزی های دیگری می گویند و صحبت از آسیب پذیری قشر ضعیف از حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی می‌کنند.
_ چه دوست داشته باشیم چه نداشته باشیم طبیعی است که حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی قدرت خرید مردم را از آن چیزی که اکنون وجود دارد ضعیف تر می کنند؛ برای این قشر از جامعه که هر روز در حال بزرگتر شدن نیز هست چه باید کرد و معیشت آنها چه می شود؟
خلیلیان : مردم در حال حاضر تخم مرغ را چند می خرند ،هر عدد تخم مرغ ۲ هزار تومان فروخته می شود که در واقع این قیمت با ارز ۴۰ هزار تومانی مطابقت می‌کند؛ نباید گول ذینفعان ارز ۴۲۰۰ تومانی را خورد. قیمت مرغ نیز به بالای ۳۰ هزار تومان رفت.
* دولت باید پاسخ دهد ارز ۴۲۰۰ تومان کجا رفته است
_ آقای دکتر خلیلیان مرغداران برآورد می کنند که ارز ۴۲۰۰ تومانی مرغ برداشته شود نرخ هرکیلوگرم آن بالای ۵۰ هزار تومانی می‌رسد.
خلیلیان : این حرف ها من در آوردی است و در حالیکه نهاده با قیمت مصوب وارد می شود نرخ مرغ به بالای ۳۰ هزار تومان رفت، بنابراین هدف گذاری ها برای ارز دولتی محقق نشده و دولت باید در این زمینه پاسخگو باشد که این ارزها کجا رفته است.
در حال حاضر نیز ۶ هزار قلم کالا در کشور با ارز آزاد داد و ستد می شود و تعدادی محدودی از کالاهای اساسی به این شکل ارز ۴۲۰۰ تومانی می گیرند.
-آقای خلیلیان، اختصاص دیر هنگام و کمتر از نیاز ارز به واردات نهاده دامی البته در افزایش قیمت و کمبود نهاده دامی و افزایش قیمت مرغ نیز تاثیر گذار است به طوری که وضعیت تامین و قیمت این نهاده ها در سال قبل مانند امسال اسفناک نبود. ارز ۴۲۰۰ تومانی به نحوی به عنوان ارز حمایتی از قیمت و تولید کالاهای اساسی است؛ حال زمانی که دولت نمی تواند بر توزیع آن کنترل داشته باشد بدون توجه به معیشت مردم نباید صورت مساله را پاک کرد.
خلیلیان : اجازه بدید صورت مساله را من طرح کنم، شما نگاه اشتباهی به صورت مساله دارید! شش هزار قلم کالا از جمله ۹۰ درصد مواد غذایی با نرخ ارز نیمایی در حال داد و ستد است؛ بخش عمده ای از ارز ۴۲۰۰ تومانی به هدف مورد نظر اثابت نکرده است و به دست مردم نمی رسد، حال اینکه عده ای اصرار دارند ارز ۴۲۰۰ تومانی باشد ناشی از نگاه ساده به موضوع است یا اینکه از ذینفعان ارز دولتی هستند. آیا پایه ثبات اقتصادی ایران و معیشت مردم با این اقتدار به دان مرغ بند است؟
* امکان جلوگیری از فساد توزیع ارز ۴۲۰۰ تومانی وجود دارد؟
_شما معتقد هستید که به هیچ وجه نمی توان رانت و فساد موجود در توزیع ارز حمایتی (۴۲۰۰ تومانی) برای حمایت از تولید و مصرف کالاهای اساسی را کنترل کرد به همین دلیل باید حذف شود؟
خلیلیان: ارز حمایتی دیگر وجود ندارد ! صد میلیارد دلار حجم داد و ستد است و می خواهیم تنها پنج قلم کالا را تغییر دهیم و به سراغ کالایی می رویم که دارای وضعیت عرضه و تقاضا هستند.
کمیسیون تلفیق محاسبه کرده است که ۹۰ درصد این ارز هدر می رود؛ چند قلم کالا که قرار بوده افزایش قیمت نداشته باشد نیز به هدف خود نرسیده است و این ارز قابل حمایت نیست و نباید اصراری برای دادن ارز به رانتخواران داشته باشیم.
می تواین شکل دیگری از این حمایت را داشته باشیم که تجربه آن را سال ۹۰ داشتیم و مابه التفاوت را به مردم دادیم و اکنون نیز می شود این ما به التفاوت قیمت ارز دولتی با نیمایی را به صورت ریالی به عنوان کمک معیشت برای مردم و حمایت از تولید داد.
* با ارز ۴۲۰۰ از کشاورز خارجی حمایت کردیم
_تولید کالاهای کشاورزی در بسیاری از کشورها مورد حمایت دولت قرار گرفته و یارانه می گیرند، در صورتی که ارز ۴۲۰۰ حذف شود می توان درآمد حاصل را به تولید داد؟
نجفی: در تفکر سیاست گذاران حمایت کمتری از تولید کنندگان خرد روستایی وجود دارد و بیشتر اقداف آنها حمایت از مصرف کننده شهری است.
در دهه قبل تراز تجاری منفی ۹ میلیون تن بود اما از زمانی که ارز ۴۲۰۰ تومانی به واردات اختصاص یافت میزان واردات به منفی ۱۴٫۲ میلیون تن افزایش یافت که بخش عمده این افزایش واردات به خاطر اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی بوده است.
یعنی به جای حمایت از تولید کننده داخلی از تولید کننده خارجی حمایت شده و هدف گذاری اختصاص این ارز تولید نیست؛ اتفاقا ارز ۴۲۰۰ تومانی باعث شد میزان خود اتکایی در تولید دانه ذرت از ۳۰ درصد به کمتر از ۱۰ درصد کاهش یابد. واردات با ارز ۴۲۰۰ تومانی جذاب و منجر به بیش وارات شده است و به نفع تولید کننده نیست.
اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی به واردات در واقع بازی کردن در پازل کشور تحریم کننده است زیرا منابع ارز را به واردات اختصاص می دهیم و قیمت ارز در بازار افزایش می یابد.
_محصولات زراعی مانند جو ذرت و سویا با وجود اینکه محصولات زراعی تولیدی هستند در عین حال یک ماده اولیه برای تولیدات دام، طیور و آبزیان به حساب می آیند؛ اگر این نهاده ها را صرفا یک محصول نهایی به حساب آوریم حذف ارز قیمت آنها را افزایش بیشتری می دهد و در نتیجه بر هزینه تمام شده تولیدات پروتئین حیوانی اثر گذار خواهد بود و این امر قابل کتمان نیست.
خلیلیان: حرف من آن است که در حال حاضر بخش زیادی از محصولاتی که از همین نهاده های دولتی استفاده می کنند، آزاد است. این ماده اولیه کجاست و به دست چه کسی می رسد؟
_ همان ماده اولیه تولید محصولات پروتئینی که برای جلوگیری از افزایش قیمت آن ارز دولتی داده می شود، خود تولیدکنندگانی در کشور دارد که آنها نیز به دنبال اقتصادی بودن تولید با افزایش قیمت و نیازمند حمایت هستند برای رفع این تناقض چه باید کرد؟ آیا با گرفتن مابه تفاوت ارز ۴۲۰۰ تومانی با نیمایی و دادن آن به بخش زراعت می توان علاوه بر تشویق به تولید نهاده های دامی جلوی افزایش قیمت را گرفت؟
نجفی : در قانون افزایش بهره وری که در سال ۹۰ تصویب شد در ماده ۳۳ آمده است که یارنه های بخش کشاورزی را باید مکانیزم پرداخت مستقیم برای آن ایجاد شود. در اتحادیه اروپا و کشور های توسعه یافته به ازای زمین، تولید و راس دامی که تولید کنندگان دارند یارانه مستقیم به خود آنها پرداخت می شود.
خلیلیان :چه اصراری وجود دارد که یارانه تولید بخش کشاورزی را به صورت ارزی و آن هم برای واردات اختصاص دهیم، دولت می تواند ارز حاصل از صادرات را در بازار به فروش برساند و نقدینگی به دست آمده را به صورت ریالی از تولید کنندگان داخلی در بخش تولیدات پروتئینی حیوانی و زراعی حمایت کند .
نجفی: ۲۸ میلیارد دلار در دو سال ارز ۴۲۰۰ تومانی به واردات کالا اختصاص یافت در صورتی که این ارزها اگر در بازار آزاد ریخته می شد نرخ ارز از ۱۲ تا ۱۳ هزار تومان بیشتر نمی شد زیرا دولت دست خود را برای کنترل بازار خالی نمی کرد.
اگر ارز ۴۲۰۰ تومانی نبود این حد فساد در اختصاص ارز و سلطان در کالاهای مخلف ایجاد نمی شد. درباره ایجاد ارز ۴۲۰۰ تومانی باید گفت که یک نفری یک سنگی در چاه می اندازد که صد تا عاقل نمی توانند آن را در آورند.
_آقای خلیلیان در زمانی که شما تصدی امور را بر عهده داشتید آزاد سازی بخش از یارانه ها صورت گرفت و درآمد حاصل از آن به طور مستقیم به مردم اختصاص یافت اما در کنار مزایا، انتقادی از جمله دادن یارانه به تمام افراد غنی و فقیر به یک اندازه وجود داشت. در حال حاضر نیز دولت اعلام می کند بانک اطلاعاتی برای شناساسی و اعطای این یارانه به قشر ضعیف جامعه ندارد؛ در این شرایط چگونه می توان یارانه کالاهای اساسی را حذف و منابع حاصل از آن را در اختیار مردم قرار داد؟
خلیلیان : اینکه اطلاعات درستی از افراد نیازمند نداریم درست نیست، هر چند که در شناساسی افراد ثروتمند دچار مشکل هستیم.
دولت اخیرا برای یارانه معیشتی به ۶۰ میلیون نفر یارانه داد که قطعا تمام افراد ثرتمند در آنها نبوده اند و حتما فقرا و افراد حقوق بگیر، دارای بیمه بیکاری و عضو کمیته امداد نیز میان آنها بوده اند وقتی این افراد را می شناسیم، مابقی افراد را می توانیم ثروتمند در نظر بگیریم. بر این اساس جامعه هدف ما برای ارائه یارانه نقدی حاصل از آزاد سازی یارانه کالاهای اساسی مشخص است.
بر این اساس، از تولید کننده نیز حمایت صورت می گیرد زیرا آنها نیز می توانند قیمت خود را افزایش دهند و حتی یارانه مستقیم برای تولید دریافت کنند و از طرفی بخشی از منابع به دست آمده را می توان برای توسعه زیر ساخت در کشور مورد استفاده قرار دهیم. اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی به واردات کالاهای اساسی حمایت کور از مصرف کنندگان است و مشخص نیست که به هدف اصابت کرده است یا نه.
_ آقای خلیلیان شما پس معتقدید بازار کالاهای اساسی باید کاملا آزاد و به صورت عرضه و تقاضا کنترل شود و در عوض حمایت هایی از تولید کنندگان و مصرف کنندگان به صورت نقدی صورت گیرد.
خلیلیان : بله در دیگر کشورها نیز از بخش کشاورزی حمایت مستقیم نقدی صورت می گیرد و یارانه های به صورت نقدی در اختیار مردم قرار می دهند.
نجفی : پرداخت نقدی در کشور های اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۹۰ میلیارد دلار، فقط به تولید کنندگان بوده است؛ یارانه نقدی فقط در کشور ما نیست و حکومت ها برای این تشکیل می شود که یارانه نقدی به مردم بدهند و از طرفی از افراد ثروتمند مالیات دریافت کنند.
یارانه نقدی اگر فقط به افراد نیازمند جامعه پرداخت شود خیلی بهتر است اما در صورتی که افراد ثروتمند نیز یارانه دریافت کنند آسیب زیادی ندارد زیرا همه افراد احساس می کنند از آن کشور سهمی دارند.
